ساحل نجات

ویژه نامه ی عید سعید غدیر خم

الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمومنین علی بن ابیطالب و الائمة المعصومین علیهم السلام

سخن از غدیر است، و از قدر دریایی که در غدیر، بر تمامی سرزمین های تفته و خسته، جاری شد و کویر را به زمینی پر از گلبوته های شاداب تبدیل کرد. در غدیر، رسالت نبوی به ولایت علوی کمال یافت و اسلام، دین برگزیده ی خدا گردید.

واقعه غدیر

آخرین سفر پیامبر اسلام (ص) به مکه، در سال دهم هجرت برای انجام حج بود. امام صادق (ع) می فرماید: پیامبر (ص) ده سال را در مدینه سپری کرد و حج نگذارد تا هنگامی که این آیه نازل شد: وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوک رِجالاً وَ عَلی کلِّ ضامِرٍ یأْتینَ مِنْ کلِّ فَجٍّ عمیقٍ. (حج: ۲۷)؛ و در میان مردم برای حج بانگ برآور (اعلام عمومی کن) تا [مردم] با پای پیاده و بر پشت چهارپایان و شتران لاغر اندام تیزرو (سواره) از راه های دور به سوی تو جمع شوند.

آن حضرت بر اساس این آیه از آغاز ماه ذی القعده آن سال به همه مناطق مسلمان نشین و ایل ها و قبیله های مسلمان حجاز برای سفر حج اعلان عمومی کردند . بدین ترتیب بزرگ ترین اجتماع مسلمانان برای شرکت در حج پیامبر (ص) شکل گرفت که در تاریخ اسلام به عنوان «حجّه الوداع» معروف است.

از آنجایی که در اعلان عمومی، سفر پیامبر (ص) به عنوان حجه الوداع نامیده شده بود، مسلمانان برای درک حضور پیامبر اسلام (ص) سراسیمه از مناطق مختلف برای شرکت در مراسم حج خود را به پیامبر (ص)                 می رساندند. تا اینکه در روزهای پایانی ماه ذی القعده از سال دهم هجرت، پیامبر اسلام (ص) به همراه تمامی اعضای خانواده خود و عمده مهاجرین و انصار و سایر مسلمانانی که تعداد آن ها تا نود هزار نفر تخمین زده      می شد، از مدینة النبیّ به سمت منطقه «ذوالحلَیفة» برای مُحرِم شدن خارج شدند. در آن هنگام حدود دوازده هزار نفر نیز به همراه علی بن ابی طالب (ع) از یمن به سمت مکه حرکت کردند.

پس از اجتماع مردم، آماده سازی جایگاهی از جهاز شتران برای پیامبر گرامی اسلام و برگزار شدن نماز ظهر به جماعت، رسول خدا صلی الله علیه و آله در برابر آنان ایستاد، ولی ایستادنش هیات خاصی داشت؛ زیرا              می خواست وحی را ابلاغ کند و در آخرین حج خود به آنان بگوید که، خلاء وجودی رسالت با امامت پر خواهد شد و وصایت ، جایگزین رسالت خواهد شد و زمین از حجت خالی نخواهد بود. شما در پناه زعامت وصی من به سعادت همیشگی خواهید رسید. او پرچمدار دینی، سیاسی، اجتماعی و الهی شما خواهد بود و شما را به ساحل نجات خواهد رساند.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، به خاطر حساسیت و موضع گیری های بعضی از افراد در برابر اعلان وصیت علی بن ابی طالب(ع) آن را برای مدتی پنهان داشته، و ابلاغش را به تاخیر انداخته بود. حال تصمیم داشت این امر عظیم و پر برکت را اعلام کند. بنا براین سکوت مردم را شکست و سخنانش را چنین آغاز کرد:

ایها الناس انی قد نبانی اللطیف الخبیر...

پیام غدیر

یک بُعد قضیه و حدیث غدیر، مسئله ولایت است؛ «من کنت مولاه، فهذا علی مولاه» آن وقتی که پیامبر صلی الله علیه وآله در مقام تعیین حق حاکمیت برای یک شخص است، تعبیر مولا را برای او به کار می برد و ولایت او را به ولایت خود مقترن می کند. یعنی این ولایت ، الهی است نه به انتخاب خود پیامبر.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، فرمود: آیا شما بر اینکه خداوند معبودی یگانه است و  جز او معبودی نیست، محمد بنده و پیامبر اوست و بهشت و دوزخ و برانگیخته شدن بعد از مرگ امری حتمی است،شهادت ندادید؟

همگی در جواب گفتند: آنچه را فرمودی مورد گواهی و اقرار ما است. بعد فرمود: بارالها، خود بر تصدیق اینان گواه باش. سپس چنین ادامه داد: ای مردم، خداوند ولی و سرپرست و اختیاردار من است و من بر شما و همه مؤمنان ولایت دارم. آگاه باشید، هر کسی که من ولی او بودم، علی ابن ابیطالب[علیه السلام] مولای او خواهد بود. پروردگارا، هر کس او را دوست دارد، دوست بدار و هر کس با وی دشمنی کند، دشمن بدار.

امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در غدیر

یکی از موضوعات مهمی که در خطبه غدیر اشاره شده و بصورت خاص مورد توجه قرار گرفته  خبر دادن از مهدی موعود برای آن مردمی است که قبول ولایت امیر المؤمنین علیه السلام برایشان سنگین بود و این امر ، بیانگر آینده نگری اسلام و برنامة بلندمدت دین الهی برای مسلمین است. اگرچه برخی با آنکه آن روز با علی بن ابی طالب علیه السلام بیعت کردند؛ پیمان شکسنتد . ولی حقایق در طول زمان برای نسل ها روشن گشت، و از آنجا که کارها به دست خداوند است، روزی امر اهل بیت علیهم السلام ظاهر خواهد شد. آن روز، جهان به دست جانشینان واقعی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سپرده می شود و انتقام آنچه در طول قرنها بر ایشان رفته است، گرفته خواهد شد. لازم به ذکر است که اعلام این مطالب در غدیر، یک پیشگویی و اِخبار از غیب نیز به شمار می آید.

تواتر حدیث غدیر

هیچ یک از احادیث نبوی در صحت و تواتر به پایه حدیث غدیر نمی رسد. سخنان رسول الله (ص) و بیعت مسلمانان با علی در بزرگترین اجتماع اسلامی که تا آن روز نظیر نداشت و در محضر بزرگان صحابه برگذار گردید. امیرالمؤمنین (ع) در دوران خلافت ، واقعه غدیر را مکررا در محاجه با مخالفان و یاغیان در محضر مسلمانان یادآوری کرد و هر بار جمعی از صحابه که در غدیر حضور داشتند برخاستند و شهادت دادند (المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ۳/۳۷۱؛ مسند، ابن حنبل، ۱/۱۱۸، ۵/۳۶۶؛ خصائص امیرالمؤمنین (ع)، نسائی، ۹۳؛ البدایة و النهایة، ابن کثیر شامی، ۵/۲۰۸) ؛

اسناد حدیث غدیر

اسناد حدیث غدیر بر سایر احادیث نبوی برتری و امتیاز دارد. بیش از صد و ده تن از اصحاب پیغمبر و هشتاد و چهار تن از تابعین و سیصد و شصت تن از ثقات محدثین آن را روایت کرده اند (الغدیر، ۱/۱۴) . نام تمامی ایشان و نام تابعین و راویانی که حدیث غدیر را روایت کرده اند با ترجمه احوال و روایات ایشان در دو مجلد کتاب عبقات الانوار، تألیف محققانه میر حامد حسین لکنهویی نیشابوری در ۱۰۰۸ صفحه همراه با صد و پنجاه تن از محدثین و علمای مشهور که این حدیث را روایت کرده اند ذکر شده است. علاوه بر علمای شیعی که از عهد شیخ صدوق و شیخ مفید و شیخ طوسی گرفته تا زمان حاضر کتب بسیار در اثبات صحت و تواتر سند و وضوح دلالت آن بر ولایت و خلافت علی تألیف کرده اند بسیاری از علمای اهل سنت نیز کتب و رسالات ویژه ای به مسأله ولایت و حدیث غدیر اختصاص داده اند که مرحوم علامه امینی در الغدیر از بیست و شش تن ایشان نام برده است.

غدیر در قرآن

آیه ای که پیش از اعلام رسمی ولایت امیر مؤمنان علی علیه السلام نازل شد، از یک سو، بیان گر اهمیت فوق العاده غدیر و از سوی دیگر، نشان دهنده نگرانی های رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره است: «یا أَیُّهَا اَلرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اَللّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ اَلنّاسِ إِنَّ اَللّهَ لا یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلْكافِرِینَ» «ای پیامبر! آنچه را از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً [به مردم] برسان و اگر [این کار را] نکنی، رسالت او را انجام نداده ای. خداوند تو را از [خطرهای احتمالی] مردم نگه می دارد و خداوند جمعیت کافران را هدایت نمی کند.» قرآن کریم، آشکارا اعلام نشدن ولایت علی علیه السلام را با ناتمام ماندن رسالت الهی برابر می داند و در مقابل نگرانی هایی که رسول خدا صلی الله علیه و آله داشت، وعده حفظ و حراست به ایشان داده می شود. آیه ای که پس از اعلام ولایت امام علی علیه السلام در غدیر نازل شد، موجی از شادی را در دل های مؤمنان پدید آورد و آرامش و اطمینان خاطر به آنان بخشید: «اَلْیَوْمَ یَئِسَ اَلَّذِینَ كَفَرُوا مِنْ دِینِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ اَلْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ اَلْإِسْلامَ دِیناً» «امروز کافران از [زوال] دین شما ناامید شدند. بنابراین، از آنها نترسید و از من بترسید. امروز دین شما را کامل و نعمت ها را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان آیین [جاودان] شما پذیرفتم».

غدیر در سیره معصومین علیهم السلام

اهل بیت پیامبر و امامان بر حق شیعه، که نگاهبان اسلام حقیقی بودند و سعی داشتند آن را از خطرات دور سازند، از هر فرصتی بهره بردند تا غدیر را زنده بدارند و آن خاطره گرامی و به یاد ماندنی را مطرح کنند تا کسی نتواند آن را انکار کند.

نگاهی گذرا به سیره فاطمه و امیرمؤمنان علیهما السلام و دیگر امامان راستین شیعه ما را با اهمیت واقعه غدیر و نقش عظیم و سرنوشت ساز آن در هدایت و نیکبختی بشر آشنا می سازد.

عید رسمی غدیر

پیامبر اکرم پس از آنکه علی بن ابیطالب را در روز غدیر به جانشینی خود تعیین کرد، در همان روز این عید را اعلام نمود و مراسم آن را بپا داشت، و در خیمه اش نشست و با کمال خوشحالی و سرور از تبریک گویندگان استقبال کرد و فرمود: روز عید غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن روزی است که خداوند تعالی به من فرمان داده با منصوب کردن علی بن ابیطالب (ع) به عنوان رهبری که امتم پس از من به وسیله او هدایت یابند ، آن روز را یاد کنیم. غدیر روزی است که خدا دین را در آن کامل و نعمت را تمام گردانید و اسلام را به عنوان یک دین برای مردم پسندید.

آداب و اعمال عید غدیر

در فرهنگ غنی اسلامی، عید غدیر از ویژگی خاصی برخوردار است و از ایام الله شمرده شده است. در این روز، نعمت ولایت بر بشریت ارزانی داشته شد. بنابراین، به میمنت این روز فرخنده و مبارک، دستور عبادات و انجام مراسم مخصوص از طرف معصومین علیهم السلام صادر شده است.

یکی از جلوه های ویژه روز عید غدیر، احسان و نیکی به دیگران، از جمله به خانواده و برادران دینی است. در این خصوص، امیر بیان حضرت علی علیه السلام چنین سفارش کرده است: «معاش خانواده تان را توسعه دهید! به برادرانتان نیکی کنید! شکر گزار نعمتهای الهی باشید! با خوشحالی و چهره شاداب همدیگر را ملاقات کنید! انفاق یک درهم در این روز، مساوی است با دویست هزار درهم. هر که در این روز مؤمنی را افطاری دهد، مانند کسی است که ده «فئام» را افطار داده باشد. شخصی از امیرالمؤمنین(ع) پرسید «فئام» چیست؟ حضرت فرمود: هر فئام عبارت است از دویست هزار نبی، صدیق و شهید. پس اگر فردی چند نفر از اهل ایمان را افطار دهد، چه پاداشی خواهد داشت! برای چنین فردی من از جانب خدا ضامن می شوم که دُچار فقر و کفر نشود.»

در اینجا یکی از برنامه هایی را که توسط حضرت رضا علیه السلام اجرا شده است، بیان می کنیم:

فیاض بن محمد گفته است: در سال 256 ه.ق. در روز غدیر خدمت امام رضا علیه السلام رسیدم. جمعی از خواص شیعیان منزل آقا بودند. حضرت آنان را برای افطار نگه داشت. سپس دستور داد تا غذا، گندم، صِلِه (پول)، لباس، کفش و حتی انگشتر برای خانواده های آنان ببرند و با ارسال هدیه و کادو ، شادی را به خانه های آنها برد و اوضاع و احوال آنان را تغییر داد و با این بذل و بخشش ها، آنها را خوشحال کرد تا آنان وسائل کهنه را کنار بگذارند و یادآوری کرد که اینها به میمنت فرا رسیدن روز غدیر است.

تهیه کننده : سید محمد ناجی

صحبت های کوتاه استاد محمدعلی انصاری در باب این مناسبت:

اینجا کلیک نمایید